Παιδικά τραύματα: ‘Γιατί φοβάμαι τον ήχο των καρότων που σπάνε;’

Γιατί ένα έξυπνο 6χρονο κοριτσάκι ξαφνικά αποσύρεται και σταματάει να μαθαίνει στο σχολείο; Γιατί ένα αθλητικό και γεμάτο αυτοπεποίθηση 12χρονο παιδί έχει τόση μεγάλη δυσκολία στο να κοιμηθεί; Γιατί ένας πετυχημένος γιατρός και γονέας ξαφνικά γίνεται εξαιρετικά ευαίσθητος στον ήχο που κάνουν τα καρότα που σπάνε την ώρα που τρώνε τα παιδιά του;

Ως ψυχολόγος καλούμε καθημερινά να ρίξω φως σε τέτοιου είδους μυστήρια και να βρω τις αιτίες σε συμπεριφορικά προβλήματα τα οποία φαίνεται να προκύπτουν από το πουθενά. Κάποια από τα συμβάντα που βρίσκονται πίσω από τέτοιου είδους προβλήματα θα προκαλούσαν σίγουρα αναταραχή στον καθένα μας – αυτοκινητιστικά ατυχήματα, θάνατος στην οικογένεια, ληστεία. Αλλά πάλι φαίνεται να είναι ασήμαντα εν πρώτης και έτσι οι γονείς δεν τα δίνουν σημασία και τα απορρίπτουν άμεσα ως πιθανές αιτίες.

Παρόλα αυτά, καθημερινά περιστατικά – ένα δελτίο ειδήσεων στην τηλεόραση, ένα παιδικό παιχνίδι ‘γιατρών και νοσοκόμων’, ένα σχόλιο που έτυχε τυχαία να ακούσει το παιδί – μπορεί να έχουν μεγάλη επίδραση στα παιδιά. Και εδώ είναι ακριβώς εκεί που ξεκινάει το μυστήριο.

Κάποια γεγονότα γίνονται τραυματικά λόγω του ότι καταστρέφουν τις ιδέες περί ασφάλειας που έχουμε στην ζωή μας. Όταν κάτι τέτοιο συμβαίνει τότε τόσο τα παιδιά όσο και οι ενήλικες τραυματιζόμαστε ψυχικά και μήνες μετά το τραυματικό περιστατικό μπορεί να αναπτύξουμε συμπτώματα αυτού που στην ψυχολογία ονομάζουμε μετα-τραυματική διαταραχή στρες.

Για ένα παιδί, μια αποτυχία σε ένα τεστ, ένας καυγάς με ένα φίλο, ένα ατύχημα στην παιδική χαρά, ένα τυχαίο σχόλιο από κάποιον ενήλικα και η απώλεια παππούδων ή γιαγιάδων μπορεί να συνεχίσουν να επηρεάζουν το παιδί αφού το συμβάν έχει ήδη ξεχαστεί.

Κατανοώντας το πώς το σώμα μας αντιδρά στο τραύμα μπορεί να μας δώσει να καταλάβουμε γιατί συμβαίνει αυτό. Όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με τον κίνδυνο μπορούμε είτε να ‘αποδράσουμε’, είτε να ‘παλέψουμε’, αλλά όταν αυτές οι δύο επιλογές δεν είναι δυνατές τότε ‘παγώνουμε’ - όπως ο λαγός μπροστά στα φώτα ενός διερχόμενου αυτοκινήτου την νύχτα.

Οι ανεπεξέργαστες αισθητικές και γνωστικές πληροφορίες που σχετίζονται με το συμβάν αποθηκεύονται σε μία κατάσταση υπερδιέγερσης στο νευρικό μας σύστημα και εκεί παγώνουν. Το σύστημα που μεταβολίζει τις τραυματικές μας μνήμες έχει πια τεθεί εκτός λειτουργίας και η επεξεργασία των πληροφοριών σταματά.

Αυτή η ακινησία μας κρατάει ταυτόχρονα σε μια κατάσταση αυξημένης αίσθησης κινδύνου και περιορισμένης ικανότητας επαναπόκτισης της νευρο-φυσιολογικής μας ισορροπίας.

Αυτές οι νευρο-φυσιολογικές αλλαγές συμβαίνουν όχι μόνο όταν απειλείται η φυσική μας υπόσταση αλλά και ως αντίδραση σε συναισθηματική φόρτιση. Όταν λοιπόν το σύστημα αναγνώρισης κινδύνου τεθεί εκτός λειτουργίας – μια κατάσταση όχι ασυνήθιστη για το ανώριμο ακόμα νευρικό σύστημα των παιδιών – το νευρικό μας σύστημα ενδέχεται να ‘κολλήσει’ στην κατάσταση ‘έκτακτης ανάγκης’, στο ‘κόκκινο’ όπως λέμε.

Η παραμικρή υπενθύμιση του τραυματικού γεγονότος μπορεί στην συνέχεια να μας προκαλεί μεγάλο άγχος. Τα παιδιά είναι ιδιαίτερα ευάλωτα σε τραυματικά γεγονότα και ενδέχεται να βιώνουν ως απειλές για την ζωή τους γεγονότα που για εμάς τους ενήλικες είναι καθημερινά και συνηθισμένα.

Οι γονείς μπορεί να τα έχουν λίγο χαμένα και να ανησυχούν όταν τα παιδιά τους ενώ αναπτύσσονταν με ομαλό ρυθμό ξαφνικά αρχίζουν να παρουσιάζουν ‘περίεργα’ συμπτώματα ‘χωρίς λόγο’: αρχίζουν να μαλώνουν με τα άλλα παιδιά ή να αποσύρονται, αρχίζουν να γίνονται υπερβολικά φοβικά ή αναπτύσσουν ‘ανεξήγητο’ άγχος.   Τότε θα πρέπει να αναρωτηθούμε ‘Τι έγινε’;  

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Ελεύθερο Βήμα της Κομοτηνής στις  10 Ιουλίου 2014.