Όνειρα, εφιάλτες, και ψυχικό τραύμα

Μία από τις ψυχολογικές διαδικασίες που εδώ και καιρό έχει παραμεληθεί και έχει θεωρηθεί ως σχετικά άχρηστη είναι το όνειρο. Αυτό σε αντίθεση με την θέση που κατείχαν τα όνειρα στην διαδικασίας της ίασης κατά την αρχαιότητα όπως π.χ. τον κεντρικό ρόλο τους στα θεραπευτήρια του Ασκληπιού.

Πρόσφατα όμως τα όνειρα έχουν αναγνωρισθεί σαν έναν βασικός μηχανισμός αυτό-ίασης σε άτομα που πάσχουν από ψυχικά τραύματα. Οι μνήμες μας στην διάρκεια της ημέρας και τα όνειρα μας στην διάρκεια του ύπνου μας δημιουργούν μια συνεχή συναίσθηση του κόσμου στον οποίο ζούμε και αποτελούν τα δομικά στοιχεία της προσωπικής μας βιογραφίας και προσωπικότητας.

Όταν είμαστε ξύπνιοι επεξεργαζόμαστε συνειδητά τις μνήμες μας, τις μοιραζόμαστε με άλλους και δημιουργούμε νέες. Στον ύπνο μας η ίδια αυτή διαδικασία συνεχίζεται το ίδιο δυναμικά. Άτομα που πάσχουν από μετα-τραυματική διαταραχή φαίνεται να ζουν σε έναν κόσμο με μια ατελείωτη ροή αναμνήσεων και με μία αδιάσπαστη ενότητα ανάμεσα στις μνήμες της ημέρας και της νύχτας. Για κάποιους που έχουν βιώσει τραύμα τα όνειρα μπορούν να βοηθήσουν στην κατανόηση της τραυματικής ιστορίας και να συμβάλουν στην διαδικασία της ίασης. Για άλλους, όνειρα και εφιάλτες ενδέχεται να παρατείνουν τον πόνο.

Η φυσιολογία του ονείρου περιγράφηκε το 1953 όταν οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι ο ύπνος μας χαρακτηρίζεται από περιόδους κατά τις οποίες η ηλεκτρική δραστηριότητα του εγκεφάλου (που ονομάζεται εγκεφαλικά κύματα και μετριούνται με ηλεκτροεγκεφαλογράφημα) είναι παρόμοια με αυτή που παρατηρείται όταν είμαστε ξύπνιοι.

Αυτές οι περίοδοι που ονομάζονται ταχείες οφθαλμικές κινήσεις (και διεθνώς γνωστές ως ύπνος REM από τον αγγλικό όρο RapidEyeMovements) είναι οι μοναδικές περίοδοι που ονειρευόμαστε κατά την διάρκεια του ύπνου και μπορεί κάποιος να το καταλάβει από τις κινήσεις των ματιών αυτού που ονειρεύεται, στην κυριολεξία παρακολουθούμαι τα όνειρα μας την στιγμή που συμβαίνουν.

Στους ανθρώπους όπως και στα ζώα, γιατί και αυτά ονειρεύονται, τραυματικές εμπειρίες που βιώθηκαν στην διάρκεια της ημέρας επαναλαμβάνονται συνεχώς στα όνειρα προκειμένου να μάθουμε πώς να αντιμετωπίζουμε μελλοντικούς κινδύνους.

Όλες οι πληροφορίες που μας παρέχει ο εγκέφαλος μας προκειμένου να βοηθήσει στην λύση προβλημάτων κατά την διάρκεια του ύπνου ίσως να αποτελούν τον πυρήνα του υποσυνείδητου. Σκεφτείτε για λίγο πόσες φορές έχετε πάει για ύπνο προβληματισμένοι με κάτι και έχετε ξυπνήσει το πρωί ή ακόμη και στην μέση της νύχτας έχοντας ολόκληρη την λύση έτοιμη στο μυαλό σας; Αυτό είναι ένα πολύ συχνό φαινόμενο και υπάρχουν πολλά παραδείγματα αυτής της λειτουργίας από τον χώρο των επιστημών ή και της τέχνης ακόμη όπου λύσεις μεγάλων μαθηματικών ή άλλων προβλημάτων έχουν δοθεί κατά την διάρκεια του ύπνου!

Το περιεχόμενο των ονείρων προέρχεται από το σύνολο των γνώσεων και πληροφοριών στα οποία έχει πρόσβαση ο εγκέφαλος μας, από τα οποία βέβαια μόνο ένα μικρό μέρος είναι συνειδητό σε εμάς.

Όσον αφορά τώρα το νόημα των ονείρων σε άτομα με ψυχικά τραύματα φαίνεται πως αυτό δεν είναι μεταμφιεσμένο από παραμορφώσεις και απωθήσεις αλλά είναι άμεσα κατανοητό. Τα καλά όνειρα μας παρέχουν μαθήματα επιβίωσης και συμβάλουν στην σωματική και ψυχική ίαση εκ των έσω.

Οι εφιάλτες, από την άλλη, προκαλούν έντονα συναισθήματα τα οποία μπορούν να βοηθήσουν το άτομο αν αντιμετωπιστούν κατάλληλα, διαφορετικά οδηγούν σε χρόνια ψυχο-κοινωνικά καθώς και σωματικά προβλήματα. Σε αυτήν την περίπτωση η βιολογική επεξεργασία της μνήμης η οποία συνδέεται με το όνειρο βρίσκεται σε υπερδιέγερση και αυτό οδηγεί σε κάτι παρόμοιο με ένα αυτό-άνοσο νόσημα, με άλλα λόγια το ίδιο το μυαλό επιτίθεται τον εαυτό του.

Σωματικές αντιδράσεις, όπως η αντίδραση του στρες, οι οποίες διεγείρονται από το περιεχόμενο του ονείρου μπορούν να έχουν αρνητικές συνέπειες στην σωματική μας υγεία συμβάλλοντας σε υψηλά επίπεδα υπέρτασης, καρδιοαγγειακά προβλήματα και εγκεφαλικά επεισόδια. Επαναλαμβάνοντας ξανά και ξανά το τραυματικό γεγονός ο εφιάλτης μπορεί να μας φέρει σε μια κατάσταση απόγνωσης στην διάρκεια της ημέρας.

Επειδή άτομα με τραυματικές εμπειρίες προσπαθούνε να απωθήσουν τις αναμνήσεις και τα όνειρα που συνδέονται με το τραυματικό περιστατικό μπαίνουν συχνά σε έναν φαύλο κύκλο όπου οι αποτυχημένες προσπάθειες τους ακολουθούνται από επανάληψη σε ακόμη μεγαλύτερη ένταση από πριν των τραυματικών αναμνήσεων/ονείρων.

Αυτοί, για παράδειγμα, που προσπαθούν να κρατήσουν μυστικό την σεξουαλική τους κακοποίηση ενδέχεται να υποφέρουν από εσωτερικές εμμονές σχετικές με το τραυματικό τους παρελθόν. Για αυτά τα άτομα, οι φυσικές θεραπευτικές δυνάμεις των ονείρων έχουν χάσει την αποτελεσματικότητα τους.

Δυστυχώς η σύγχρονη ψυχιατρική πρακτική δεν ασχολείται συστηματικά με τον εντοπισμό και την κατάλληλη αντιμετώπιση των ονείρων. Οι εφιάλτες συχνά πετιούνται στο καλάθι με τον τίτλο ‘μετα-τραυματική διαταραχή’ και αντιμετωπίζονται με ψυχοφάρμακα τα οποία στην μεγάλη τους πλειοψηφία είναι αναποτελεσματικά ως προς το πρόβλημα.

Ευτυχώς απλές και ανέξοδες τεχνικές υπάρχουν και είναι πολύ αποτελεσματικές στην εξάλειψη των τραυματικών ονείρων χωρίς τη χρήση ψυχοφαρμάκων. Κανένας που έχει βιώσει σεξουαλική, οικογενειακή ή άλλη μορφή βίας δεν χρειάζεται να υποφέρει από τραυματικά όνειρα και εφιάλτες.

Η ψυχολογική πραγματικότητα των ατόμων με ψυχικά τραύματα, όπως αυτή εκδηλώνεται μέσα από τα όνειρα τους, παρουσιάζει έναν εσωτερικό κόσμο ο οποίος προσπαθεί να αγγίξει την ομαλότητα και την υγεία. Κοινωνικά ωφέλιμες πρακτικές όπως ο εθελοντισμός, η εργασία και η πνευματικότητα είναι προεκτάσεις της ονειρικής διαδικασίας στο επόμενο επίπεδο της αυτό-ίασης, αυτό της ενεργούς συμμετοχής στην κοινωνική ζωή.

Η προέκταση προς τα έξω από τον εσωτερικό κόσμο του ονείρου στον εξωτερικό κόσμο των κοινωνικών δραστηριοτήτων ωφελεί το σώμα και το πνεύμα. Η εσωτερική εμπειρία ενός ψυχικά τραυματισμένου ατόμου και οι κοινωνικές συμπεριφορές του είναι άρρηκτα συνδεμένες με το φαινόμενο της αυτό-ίασης.  

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Ελεύθερο Βήμα της Κομοτηνής στις 23 Απριλίου 2015