Κάποιοι μύθοι περί πένθους και απώλειας

Με ποιόν τρόπο θα αντιδράσει ένα άτομο το οποίο έχει βιώσει μια αμετάκλητη απώλεια, όπως ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου ή μια μόνιμη φυσική αναπηρία; Όλοι μας φαίνεται να πιστεύουμε έντονα σε κάποιους τρόπους με βάση τους οποίους οι άλλοι θα πρέπει να αντιδρούν σε τέτοιες απώλειες.

Τέτοιες ιδέες φαίνεται να διαμορφώνονται από κάποιους σημαντικούς συγγραφείς, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, και την πολιτισμική οπτική της κοινωνίας μας πάνω στο θέμα.

Επειδή υπάρχει μια γενική ιδέα σχετικά με το πώς εξελίσσεται το πένθος, κάποιοι από εμάς μπορεί να αξιολογούμαι και να κρίνουμε αυτούς που δεν ακολουθούν την αναμενόμενη πορεία και έτσι ενδέχεται να μην είμαστε σε θέση να προσφέρουμε την κατάλληλη βοήθεια στους πενθούντες.

Ενδέχεται πάλι να είμαστε πολύ αυστηροί με το πώς εμείς οι ίδιοι αντιδρούμε στο προσωπικό μας πένθος λόγω του ότι έχουμε μια πολύ περιορισμένη αντίληψη για το πένθος και έτσι να καταλήγουμε να πιστεύουμε ότι το πένθος μας έχει κάτι το προβληματικό ή παθολογικό.

Παρακάτω είναι κάποιοι από τους πιο κοινούς μύθους περί πένθους:

1. Ο πόνος και η κατάθλιψη είναι αναπόφευκτα:

Είναι ευρέως διαδεδομένη η άποψη ότι ο φυσιολογικός τρόπος πένθους σε μία σημαντική απώλεια είναι μέσα από έντονο πόνο και κατάθλιψη.

Αν και στην έρευνα έχουν αναφερθεί υψηλά ποσοστά κατάθλιψης σε πενθούντες, π.χ. 88% σε χήρες, ωστόσο, όταν εφαρμόστηκαν πιο συστηματικά κριτήρια για την μέτρηση της κατάθλιψης τότε βρέθηκε ότι αυτή η αντίδραση δεν είναι σε καμία περίπτωση η επικρατούσα και ότι μόνο η μειοψηφία (35%) των χηρών είχαν σίγουρα ή πιθανόν κατάθλιψη. Έρευνες έχουν επίσης δείξει ότι το 14% των ανδρών και 19% των γυναικών είχαν ελαφριά μορφής κατάθλιψη 3 βδομάδες μετά την απώλεια και μόνο 12% - 20% του ίδιου δείγματος είχαν κατάθλιψη σε 6 χρονικά σημεία 3-4 βδομάδες και μέχρι 2 χρόνια μετά την απώλεια.

2. Ο πόνος είναι απαραίτητος και η έλλειψη του είναι ένδειξη παθολογίας

Η υπόθεση εδώ είναι ότι η κατάθλιψη είναι απαραίτητη μετά την απώλεια και ότι τα άτομα που βιώνουν κατάθλιψη θα πρέπει να προσαρμόζονται καλύτερα σε σχέση με αυτούς που δεν βιώνουν κατάθλιψη. Ωστόσο, αυτή η άποψη δεν έχει στηριχτεί εμπειρικά. Αντίθετα η έρευνα δείχνει ότι αυτοί που νιώθουν την μεγαλύτερη οδύνη αμέσως μετά την απώλεια είναι αυτοί που ενδέχεται να είναι σε χειρότερη ψυχολογική κατάσταση 1 με 2 χρόνια αργότερα.

Tα συμπεράσματα της έρευνας είναι λοιπόν ότι αυτοί που δεν δείχνουν αρχικά έντονη θλίψη δεν αντιμετωπίζουν αναγκαστικά προβλήματα στο μέλλον και ότι το ‘απών πένθος’ δεν είναι απαραίτητα προβληματικό. Επίσης ότι το πένθος ‘με καθυστέρηση’ (που εμφανίζεται όχι άμεσα αλλά μετά από ένα χρονικό διάστημα μετά τον θάνατο) είναι πολύ λιγότερο συχνό απ’ ότι πιστεύεται.

Η έρευνα δείχνει ότι υπάρχουν τουλάχιστον 3 κοινά μοτίβα προσαρμογής στην απώλεια.

α. Κάποια άτομα φαίνεται να ακολουθούν την αναμενόμενη πορεία, κινούμενοι από υψηλά σε χαμηλά επίπεδα οδύνης με το πέρασμα του χρόνου.

β. Άλλοι φαίνεται να βιώνουν έντονη οδύνη τόσο στην αρχή όσο και στην συνέχεια.

γ. Τέλος υπάρχουν άτομα που φαίνεται να μην βιώνουν έντονη οδύνη ούτε στην αρχή ούτε και στην συνέχεια.

Οι παραδοσιακές θεωρίες πένθους φαίνεται να εξηγούν το πένθος αυτών των ατόμων που κινούνται από υψηλή σε χαμηλή οδύνη και στο τέλος επιλύουν το πένθος τους. Αυτές οι θεωρίες ωστόσο όχι μόνο δεν εξηγούν αλλά επιπλέον παθολογικοποιούν όλες τις υπόλοιπες αντιδράσεις πένθους.

Η αναγνώριση όμως αυτής της ποικιλομορφίας στην αντίδραση μας προς το πένθος είναι ζωτικής σημασίας προκειμένου να μην είμαστε επικριτικοί με αυτούς που βιώνουν πένθος με έναν ‘μη-συνηθισμένο’ ή ‘αναμενόμενο’ τρόπο και να τους φερόμαστε με τον απαιτούμενο σεβασμό, ευαισθησία και συμπόνια.

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Ελεύθερο Βήμα της Κομοτηνής στις 29 Ιανουαρίου 2015