Η ψυχολογία της αυτοκτονίας

«Το νεαρό αγόρι έγραψε ένα σημείωμα και το καρφίτσωσε στο πουκάμισο του. Στην συνέχεια περπάτησε προς την μεριά του οικογενειακού Χριστουγεννιάτικου δέντρου και κρεμάστηκε από ένα δοκάρι στο ταβάνι. Το σημείωμα ήταν σύντομο – ‘Καλά Χριστούγεννα’ – και οι γονείς του ποτέ δεν το ξέχασαν ή το κατάλαβαν»

Κάθε τρόπος αυτοκτονίας είναι μοναδικός: βαθιά ιδιωτικός, άγνωστος, τρομακτικός. Η αυτοκτονία θα φαινόταν στον αυτόχειρα ως η τελευταία και η καλύτερη των κακών πιθανοτήτων και κάθε προσπάθεια εκ μέρους των υπολοίπων να κατανοήσουν αυτό το τελικό στάδιο της ζωής μπορεί να είναι απλά μία σκιαγράφηση, φοβερά αβέβαιη και ατελείς.

Η αυτοκτονία ωστόσο δεν είναι μια ιδιωτική πράξη, ούτε είναι κάτι παντελώς απρόβλεπτο και ιδιοσυγκρασιακό. Έχουμε τρόπους να κατανοήσουμε την ψυχολογική βάση της αυτοκτονίας και αν και αυτό δεν μας προσφέρει την τελική κατανόηση που θα επιθυμούσαμε μας προσφέρει τουλάχιστον έδαφος για μία αρχή.

Τα σημειώματα αυτοκτονίας – ένα προφανές σημείο εκκίνησης – συχνά υπόσχονται περισσότερα από όσα τελικά μας προσφέρουν. Ένας μεγάλος ερευνητής του θέματος γράφει επί τούτου: «Τα σημειώματα αυτοκτονίας συχνά μοιάζουν να είναι παρωδίες των καρποστάλ που στέλνουμε σπίτι μας από μέρη όπως οι πυραμίδες της Αιγύπτου ή κάποιο άλλο αξιοθέατο – κατά βάσει τυποποιημένες και σε καμία περίπτωση δεν αντανακλούν το μεγαλείο της σκηνής που περιγράφουν ή το βάθος των συναισθημάτων που θα αναμέναμε να προκαλεί σε κάποιον ένα τέτοιο τοπίο».

Στην πραγματικότητα λίγοι είναι αυτοί που αφήνουν σημειώματα αυτοκτονίας. Σχεδόν ένας στους τέσσερις το κάνει και δεν είναι ξεκάθαρο το εάν και κατά πόσο αυτά τα σημειώματα αντιπροσωπεύουν την συναισθηματική κατάσταση, τα κίνητρα και τις εμπειρίες εκείνων που δεν αφήνουν πίσω κανένα γραπτό σημείωμα.

Πολύ λίγα σημειώματα δείχνουν να είναι εμφανώς ιδιόμορφα ή ψυχωτικά. Στην πραγματικότητα τα περισσότερα δεν δείχνουν ότι υπάρχουν προβλήματα στην σκέψη ή τυχόν παραισθήσεις. Γεγονός είναι ότι η μεγάλη πλειοψηφία των αυτοκτονιών συνδέονται με ψυχικές ασθένειες επομένως δεν αποτελεί έκπληξη ότι τα περισσότερα σημειώματα εκφράζουν την μιζέρια και την συσσωρευμένη απόγνωση που συνοδεύει αυτές τις καταστάσεις.

Οι οξείες μορφές ψυχικών ασθενειών φέρνουν μαζί τους πόνο και κινδύνους και υπάρχει ένα χρόνιο στρες το οποίο προέρχεται από το να ζεις με αυτές και να φοβάσαι διαρκώς την επιστροφή τους. Ο πόνος της κατάθλιψης, της διπολικής διαταραχής, της σχιζοφρένειας και άλλων σημαντικών ψυχικών διαταραχών είναι δεδομένος.

Ωστόσο, καμία ασθένεια από μόνη της ή κανένα συμβάν δεν προκαλεί από μόνο του την αυτοκτονία κάποιου. Κανένας δεν γνωρίζει το σύνολο ή ακόμα και την πλειοψηφία των λόγων πίσω από την αυτοκτονία. Αλλά η ψυχοπαθολογία είναι σχεδόν πάντοτε παρούσα. Η αγάπη, η επιτυχία, οι φιλία δεν είναι πάντοτε αρκετή για να αντιμετωπίσουν τον πόνο και την καταστροφικότητα της βαριάς ψυχικής ασθένειας.    

Οι δυσκολίες της ζωής απλά επισπεύδουν μία αυτοκτονία, δεν την προκαλούν. Υπάρχουν αρκετά στοιχεία τα οποία υποστηρίζουν αυτήν την άποψη. Αλλά τι είδους δυσκολίες είναι αυτές οι οποίες πιο συχνά επισπεύδουν μια αυτοκτονία; Τα γυρίσματα της τύχης, οι θάνατοι και τα διαζύγια που μπορεί να ενοχοποιηθούν δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι είναι οι ίδιες καταστροφές και απογοητεύσεις που περνάμε σχεδόν όλοι μας. Παρόλα αυτά ελάχιστοι είναι αυτοί που θα αυτοκτονήσουν. Τα περιστατικά θυμίζουν περισσότερο τις συνήθεις παραβιάσεις των συνόρων που μπορεί να ξεκινήσουν έναν μεγάλο πόλεμο. Τα πραγματικά κίνητρα τα οποία αναγκάζουν ένα άτομο να αυτοκτονήσει βρίσκονται αλλού, ανήκουν στον εσωτερικό κόσμο, είναι πολύπλοκα, αντιθετικά, λαβυρινθώδες και εκτός του οπτικού μας πεδίου.

Ο ψυχολογικός πόνος και το στρες από μόνα τους – όσο μεγάλη και να είναι η απώλεια ή η απογοήτευση, όσο μεγάλο το αίσθημα ντροπής ή απόρριψης – είναι σπάνια επαρκή για να προκαλέσουν αυτοκτονία. Η απόφαση να πεθάνουμε βρίσκεται στην ερμηνεία των συμβάντων, και οι περισσότεροι από εμάς, όταν είμαστε ψυχικά υγιείς, δεν ερμηνεύουμε τα γεγονότα με τρόπο που να μας οδηγούν στην αυτοκτονία. Το στρες και ο πόνος είναι σχετικά και πολύ υποκειμενικά στο πως τα βιώνουμε και τα αξιολογούμε.

Στην πραγματικότητα, μερικά άτομα τα καταφέρνουν πολύ καλύτερα κάτω από την πίεση του στρες και δεν ξέρουν τι να κάνουν όταν δεν υπάρχει στην ζωή τους! Πολλά άτομα που βρίσκονται σε υψηλό ρίσκο για αυτοκτονία –για παράδειγμα, άτομα με κατάθλιψη και διπολική διαταραχή – λειτουργούν πολύ καλά ανάμεσα σε επεισόδια της ασθένειας τους ακόμη και σε καταστάσεις μεγάλης πίεσης, αβεβαιότητας ή επαναλαμβανόμενες οικονομικές ή συναισθηματικές αναποδιές.

Όταν αυτοκτονικά άτομα περνάνε από ψυχολογικά τεστ οι εμπειρίες που περιγράφουν τείνουν να είναι αρνητικές, ασαφείς, και βλέπουν το μέλλον με απόγνωση. Συχνά μόνο μια αίσθηση ευθύνης προς τα άλλα μέλη της οικογένειας ή ανησυχίες σχετικές με την επίδραση της αυτοκτονίας στα παιδιά τους είναι αυτές που κρατούν κάποιους στην ζωή, οι οποίοι κατά τα άλλα νιώθουν μια έντονη επιθυμία να αυτοκτονήσουν.      

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Ελεύθερο Βήμα της Κομοτηνής στις 2 Απριλίου 2015