Είναι η αυτοκτονία μεταδοτική;

Η μεταδοτικότητα της αυτοκτονίας ή αλλιώς η τάση που φαίνεται να έχουν οι αυτοκτονίες να συμβαίνουν με μεγάλη χρονική εγγύτητα μεταξύ τους έχει παρατηρηθεί ανά τους αιώνες. Αυτός είναι άλλωστε και ο λόγος για τον οποίο από την αρχαιότητα ακόμη οι κοινωνίες επέβαλαν κυρώσεις ενάντια στην πράξη της αυτοκτονίας. Επιδημίες αυτοκτονιών συνέβαιναν ανάμεσα σε στρατιώτες και πολίτες στην αρχαία Ελλάδα και Ρώμη, στην εποχή των Βίκινγκς και φυσικά στην σύγχρονη εποχή παγκοσμίως αλλού λιγότερο και αλλού με μεγαλύτερη συχνότητα.

Εξακόσια χρόνια πριν την γέννηση του Χριστού, για παράδειγμα, ο βασιλιάς της Ρώμης σταμάτησε μια επιδημία αυτοκτονιών μεταξύ των στρατιωτών του ανακοινώνοντας ότι τα σώματα των αυτοχείρων θα καρφώνονταν σε σταυρούς και θα εκτίθονταν δημόσια.

Το 400 π.χ., ένας δικαστής στην Ελλάδα επιχείρησε να σταματήσει μια επιδημία αυτοκτονιών ανάμεσα σε νεαρές γυναίκες δηλώνοντας ότι «το σώμα κάθε γυναίκας που είχε αυτοκτονήσει δια απαγχονισμού θα σέρνονταν γυμνό μέσα στους δρόμους από το ίδιο το σχοινί που χρησιμοποιήθηκε για την πράξη». Η επιδημία σύντομα σταμάτησε. Αιώνες αργότερα ένας παρόμοιος νόμος υπογράφτηκε προκειμένου να σταματήσει και πάλι μια επιδημία αυτοκτονιών από νεαρές γυναίκες στην Μασσαλία της Γαλλίας. Και εδώ, η απειλή της δημόσιας έκθεσης του γυμνού σώματος φάνηκε να σταματά το κύμα των αυτοκτονιών.

Ο μεγάλος Γερμανός συγγραφέας Γκαίτε είχε εκδώσει το 1774 το μυθιστόρημα του ‘Ο καημός του νεαρού Γουέρδερ’, ένα βιβλίο το οποίο περιέγραφε έναν νεαρό άνδρα ο οποίος αυτοπυροβολήθηκε λόγω ερωτικής απογοήτευσης. Το βιβλίο έγινε διάσημο αλλά προκάλεσε και μία αύξηση των αυτοκτονιών: νεαροί άνδρες βρίσκονταν νεκροί από πυροβολισμό ντυμένοι με τρόπο παρόμοιο με τον ήρωα του μυθιστορήματος και με το βιβλίο του Γκαίτε κάπου εκεί δίπλα.

Σε μια προσπάθεια να μπει ένα τέλος στην επιδημία το βιβλίο απαγορεύτηκε στην Ιταλία, Γερμανία και Δανία. Το 1974 ο κοινωνιολόγος DavidPhillips δημιούργησε τον όρο ‘το φαινόμενο Γουέρδερ’ προκειμένου να περιγράψει το φαινόμενο της μεταδοτικότητας των αυτοκτονιών.

Η μεταδοτικότητα των αυτοκτονιών είναι κάτι που συμβαίνει κατά κύριο λόγο μεταξύ ατόμων νεαρής ηλικίας αλλά σε καμία περίπτωση δεν περιορίζεται μόνον σε αυτούς. Αν και οι μηχανισμοί πίσω από το φαινόμενο είναι περίπλοκοι ωστόσο η μίμηση φαίνεται να παίζει μεγάλο ρόλο.

Τα άτομα βέβαια που μιμούνται μια τέτοια πράξη φαίνεται να μην είναι τυχαία και οι έρευνες δείχνουν ότι τα άτομα που θα προβούν στην πράξη συνήθως έχουν ένα ιστορικό από απόπειρες αυτοκτονίας, απειλές ότι θα το κάνουν, και αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές.

Οι έφηβοι συχνά φαντάζονται ότι η προσοχή που στερήθηκαν από την οικογένεια ή τις σχέσεις τους ή ακόμη το γεγονός ότι δεν ήταν σε θέση να πάρουν εκδίκηση για κάποιο κακό που τους είχαν κάνει στο παρελθόν μπορεί να κερδηθεί μέσα από την πράξη της αυτοκτονίας. Ακόμη, ότι η αυτοκτονία γίνεται πιο αποδεκτή με το να έχει πραγματοποιηθεί από διάσημα και καταξιωμένα άτομα. Στο τελευταίο αυτό είναι έντονο το στοιχείο της μίμησης.

Πολλοί ερευνητές πιστεύουν ότι περιπτώσεις αυτοκτονιών οι οποίες δημοσιοποιούνται ευρέως μέσα από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης αυξάνουν τα ποσοστά αυτοκτονιών. Μεγάλο ρόλο παίζει βέβαια και ο τρόπος με τον οποίο γίνεται η παρουσίαση, αλλά ανεξάρτητα από αυτό, όλοι συμφωνούν ότι ο μεγαλύτερος αντίκτυπος έχει να κάνει με τους εφήβους οι οποίοι φαίνεται να είναι πιο επιρρεπής στον μιμητισμό τέτοιον πράξεων.

Τα παρακάτω έχουν προταθεί ως κατάλληλοι τρόποι παρουσίασης αυτοκτονιών στα μέσα μαζικής ενημέρωσης προκειμένου να αποφεύγονται φαινόμενα μιμητισμού και άρα εξάπλωσης των αυτοκτονιών :

1. Αποφυγή παρουσίασης απλοϊκών ερμηνειών της εκάστοτε αυτοκτονίας. Η αυτοκτονία δεν είναι ποτέ το αποτέλεσμα ενός μοναδικού παράγοντα ή ενός και μόνο περιστατικού αλλά είναι μάλλον το αποτέλεσμα πολύπλοκων αλληλεπιδράσεων και συχνά υπάρχει ένα ιστορικόoκοινωνικών προβλημάτων και ψυχικών διαταραχών .

2. Αποφυγή επαναλαμβανόμενης και υπερβολικής αναφοράς στα μέσα ενημέρωσης. Συνεχής αναφορά σε ένα περιστατικό αυτοκτονίας τείνει να προάγει και να συντηρεί μια ενασχόληση με την ιδέα της αυτοκτονίας σε άτομα με υψηλό ρίσκο, ειδικά σε ηλικίες μεταξύ 14 και 24 ετών.

3. Αποφυγή παροχής πληροφοριών σχετικά με το ‘πως’ της αυτοκτονίας. Δεν είναι καλό να δίνονται τεχνικές λεπτομέρειες σχετικές με την μέθοδο της αυτοκτονίας. Είναι άλλο να πούμε ότι κάποιος πέθανε μέσω δηλητηρίασης από μονοξείδιο του άνθρακα και είναι άλλο το να περιγράφουμε τους μηχανισμούς και τις διαδικασίες μέσω των οποίων έγινε κάτι τέτοιο.

4. Αποφυγή παρουσίασης της αυτοκτονίας ως μέσο πραγματοποίησης συγκεκριμένων σκοπών. Η αυτοκτονία είναι συνήθως μια σπάνια πράξη που πραγματοποιείται από άτομα με ιστορικό κατάθλιψης και άλλων ψυχοκοινωνικών προβλημάτων. Το να παρουσιάζεται η αυτοκτονία ως μέσο αντιμετώπισης προσωπικών προβλημάτων (π.χ. ο χωρισμός από μία σχέση, αντίδραση ενάντια στην πειθαρχία που επιβάλλουν οι γονείς, κτλ.) ενδέχεται να δίνει την εντύπωση ότι η αυτοκτονία είναι σαν ένας μηχανισμός άμυνας. Αν και τέτοιοι παράγοντες φαίνεται να ‘προκαλούν’ μια αυτοκτονία, ωστόσο, ψυχικά προβλήματα και διαταραχές υπάρχουν πάντοτε κάτω από την επιφάνεια.

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Ελεύθερο Βήμα της Κομοτηνής στις 16 Απριλίου 2015